(προηγούμενο)
Τάξη και Χάος: ένας Κύπριος Γκορμπατσόφ; *
Στο σημείο αυτό θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε αν και υπό ποίες προϋποθέσεις μπορεί να αναπτυχθεί μια «δυναμική Γκορμπατσόφ» σε περίπτωση εκλογής του Δημήτρη Χριστόφια στην Προεδρία. Χρησιμοποιούμε τον όρο «δυναμική Γκορμπατσόφ» για να περιγράψουμε μια διαδικασία ταχείας, απότομης αυτοκαταστροφής μιας δομής που μπορεί να είναι κομματική (ΑΚΕΛ, ΚΚΣΕ) ή κρατική (Κυπριακή Δημοκρατία, ΕΣΣΔ), την εξέλιξη ενός φαινομένου που μπορεί να μπει σε χαοτική περιοχή. Τα φαινόμενα αυτά δεν περιορίζονται στην πολιτική – ένα αλλεργικό σοκ, π.χ., μπορεί να προκαλέσει θάνατο, ο οποίος δεν είναι κατά τα άλλα αναπόφευκτος. Είναι βεβαίως προφανές ότι η Κύπρος και η ΕΣΣΔ είναι δύο πολύ διαφορετικές χώρες. Η αναλογία μας όμως δεν αφορά τα γενικά, εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά τη συγκρότηση της κρατικής ταυτότητας, της εξουσίας και της ιδεολογίας που τη νομιμοποιεί, όπως και τη σχέση μιας οντότητας με το κέντρο του διεθνούς συστήματος («διεθνής κοινότης»). Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι είναι αδύνατο μια καταστροφική διαδικασία τέτοιου τύπου να περιοριστεί στην Κύπρο και να μη μεταδοθεί στην αλληλένδετη κρατική δομή της Ελλάδας. Σε περίπτωση που ένα τέτοιο σενάριο καταλυθεί, δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε τις συνέπειές του.
Η κυριότερη βεβαίως διαφορά που υπάρχει μεταξύ Κύπρου και ΕΣΣΔ είναι η δημοκρατία και αυτή είναι η κυριότερη ελπίδα, μαζί με τα αντανακλαστικά που απέδειξε ότι έχει το 2004 ο λαός του ΑΚΕΛ και όσα «αντισώματα» έχει ενεργοποιήσει η εμπειρία του δημοψηφίσματος. Εναντίον μιας χαοτικής, καταστροφικής εξέλιξης δρα το παγκόσμιο ρεύμα ανάδυσης ισχυρών εθνικών ταυτοτήτων, υπέρ του καταστροφικού σεναρίου δρα η ψυχολογική τάση να ακολουθεί ένα είδος «αμπώτιδας» τις «πλημμυρίδες» τύπου 2004.
Για την ανάλυσή μας είναι δευτερεύουσες οι προθέσεις των Υποκειμένων, πρωτεύουσας σημασίας είναι η Θέση στην οποία θα βρεθούν και όχι η Πρόθεσή τους. Ούτε είμαστε μάντεις, για να ξέρουμε τι έχει ο καθένας στο κεφάλι του. Αυτό που εμάς μας ενδιαφέρει είναι να χρησιμοποιήσουμε ένα υπαρκτό, γνωστό αναλυτικό υπόδειγμα, για να προσπαθήσουμε να προβλέψουμε τι δυνάμεις θα ασκηθούν στην αυριανή κορυφή της Δημοκρατίας και πώς μπορεί αυτή να αντιδράσει. Ο σκοπός δεν είναι να κάνουμε μια θεωρητική άσκηση, αλλά να βοηθήσουμε στην αποτροπή, αν είναι δυνατόν, ενός καταστροφικού σεναρίου. Αυτό που μας κάνει να ανησυχούμε είναι κυρίως η εμφάνιση πολλών και εντυπωσιακών δομικών ομοιοτήτων ανάμεσα στον τρόπο που εξελίσσεται ήδη η προεκλογική εκστρατεία Χριστόφια και της δομής επιχειρημάτων που θεμελίωσαν και οδήγησαν διαδοχικά στη διάλυση της ΕΣΣΔ.
1. Απαξίωση του Υποκειμένου
Στην ΕΣΣΔ έγινε μαζική και απότομη τηλεοπτική καμπάνια για τα εγκλήματα του σταλινισμού, η οποία τύλιξε όλη τη χώρα σε μια τεράστια ενοχή, χωρίς να της προσφέρει ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο, στο οποίο να μπορεί να εντάξει τις καινούργιες πληροφορίες. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που περιμένει κανείς αν ανάψει έναν προβολέα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Θα τους στραβώσει όλους.
Πέραν της ενοχής, η «ιστορική γκλάσνοστ» κατέστρεψε κάθε ιστορικό λόγο δημιουργίας του σοβιετικού καθεστώτος, το οποίο εμφανίστηκε τελικά σαν αυθαίρετο προϊόν εγκληματικής δράσης. Ταυτόχρονα εισήχθη μια α-ιστορική σύγκριση με τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, που καθιστούσε παράλογη την ίδια την ύπαρξη του καθεστώτος.
Το αντίστοιχο, αν και ηπιότερο, φαινόμενο είναι παρ’ ημίν ο «εθνομαζοχισμός» που περιγράψαμε, η θεωρία των «χαμένων ευκαιριών» (εμείς φταίμε για ό,τι μας τυχαίνει), το «φοβικό σύνδρομο» έναντι της Τουρκίας, οι κατηγορίες κατά του ελληνικού «εθνικισμού-σοβινισμού», που εμποδίζει δήθεν τη λύση.1
2. Καταστροφή της εικόνας του «εχθρού» και εξιδανίκευση του «εχθρού»
Ο «ταξικός εχθρός» και ο «ιμπεριαλισμός» εξαφανίζονται. Ο δυτικός κόσμος αρχίζει να αναφέρεται ως «πολιτισμένος κόσμος». Κάθε φορά που ο Γκορμπατσόφ κάνει μια επίσκεψη στο εξωτερικό η σοβιετική τηλεόραση αποθεώνει τη Δύση με τα ρεπορτάζ της. (Η ΕΣΣΔ είχε ασφαλώς προβλήματα. Αλλά ένας ιδιοκτήτης μπακάλικου, που αρχίζει να διαφημίζει στους πελάτες του το απέναντι μαγαζί ως πολύ καλύτερο, θα το κλείσει γρήγορα το δικό του.)
Δεν είναι οι Αγγλο-Aμερικανοί και η Τουρκία εχθρός της Κύπρου. Εχθρός της Κύπρου είναι οι απροσδιόριστοι «ξένοι», ο δικός μας «εθνικισμός-σοβινισμός», ο «αναξιόπιστος και ανειλικρινής Παπαδόπουλος, που δεν θέλει λύση, που έμεινε στον καιρό του Ακρίτα». «Θα πηγαίνω και δύο και τρεις φορές τον χρόνο στο Λονδίνο για να λύσω το Kυπριακό», «Πρέπει να πείσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι θέλουμε λύση», λέει τώρα ο Δημήτρης Χριστόφιας.
(Αξίζει να σημειώσουμε ότι η κύρια διαφορά στην «επικοινωνιακή πολιτική» του ΚΚΣΕ και του ΚΚ Κίνας ήταν η εμμονή του τελευταίου στη διατήρηση, πάντα, στον πυρήνα της προπαγάνδας του καθεστώτος, της εικόνας του «εχθρού», των «δυτικών αποικιοκρατών».)
3. Εισαγωγή ανύπαρκτων ή διόγκωση υπαρκτών απειλών
Κάθε τρεις μήνες πήγαινε ο Γκορμπατσόφ στο Πολιτικό Γραφείο και τους ρωτούσε, π.χ.: Πόσα λεπτά θέλει ένας πύραυλος από τη Γερμανία για να φτάσει στη Μόσχα; Δέκα, του απαντούσαν. Και τι θα κάνουμε σε δέκα λεπτά; Καμία απάντηση. (Στα Πολιτικά Γραφεία δεν είναι κόσμιο να διακόψεις και να ρωτήσεις: «Πώς θα έρθει ο πύραυλος σε δέκα λεπτά στη Μόσχα, αν είναι να εξαφανιστεί η Αμερική σε μία ώρα;») Παίρνουμε έτσι την εξουσιοδότηση για τη νέα σοβιετική παραχώρηση στις διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ. «Πάμε σε παγκόσμια καταστροφή αν δεν τα βρούμε με την Αμερική», ήταν το βασικό επιχείρημα.
Το αντίστοιχο «σημιτικό επιχείρημα» στα Ίμια, με τον Οτσαλάν κτλ., ήταν: «Πόλεμος ή ειρήνη;» Στην Κύπρο το 2004 και τώρα είναι: «Λύση ή διχοτόμηση;» Η «θεωρητική βάση» της αποδοχής κακών λύσεων: «Η διχοτόμηση έχει περάσει το κατώφλι μας, θα γίνουν Ταϊβάν τα κατεχόμενα, θα τα χάσουμε όλα».
4. Εσωτερική διάσπαση αξιών και ταυτοτήτων
Η μεγάλη ιδέα του Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς, που έγραψε στο πόνημά του Περεστρόικα, η Nέα Πολιτική Σκέψη, είναι η αντιπαράθεση πανανθρώπινων και ταξικών αξιών. (Βέβαια κακώς πήρε ο Γκορμπατσόφ τα δικαιώματα αυτού του βιβλίου, διότι η ιδέα ανήκει στον Σοβιετικό διαφωνούντα κύριο Σλιάπεντοχ και περιλαμβάνεται στο πέιπερ που ετοίμασε με χρηματοδότηση της αμερικανικής κυβέρνησης και υπέβαλε, χωρίς να δημοσιεύσει τότε, στο Kέντρο Σοβιετικών Σπουδών του Μίτσιγκαν Στέιτ Γιουνιβέρσιτι, δύο χρόνια πριν από την κυκλοφορία της Περεστρόικα. Σ’ αυτή τη μελέτη περιέχονται και αναλυτικές δημοσκοπήσεις των αντιδράσεων του σοβιετικού πληθυσμού στο νέο «σύστημα αξιών».)
Διάσπαση της κυβερνώσας κεντροαριστεράς στην Κύπρο. «Φιλειρηνική, συμφιλιωτική αριστερά» εναντίον «Eλλήνων εθνικιστών-σοβινιστών», είναι το κυπριακό ισοδύναμο, το οποίο, όπως είπαμε, χρησιμοποιείται από το 1926 από τους Βρετανούς (διάσπαση των εργατών της Λεμεσού σε «Έλληνες» και σε «κομουνιστές»).
Όπως ήδη υπογραμμίσαμε εξάλλου, η εμπειρική εξέταση της νεοελληνικής ιστορίας έχει δείξει ότι συχνά η διάσπαση και η σύγκρουση των ταυτοτήτων και των αξιών που τις συγκροτούν μπορεί να είναι προάγγελος πολύ μεγάλων καταστροφών στον ελληνικό χώρο, για κάποιον λόγο που επιχειρήσαμε κάπως να διερευνήσουμε, αλλά βασικά δεν γνωρίζουμε καλά και που, λόγω της επανάληψής του, δεν μοιάζει να συνιστά σύμπτωση, αλλά μάλλον αποτέλεσμα μιας συστηματικής «ατέλειας», μιας «αδυναμίας» της δομής.
5. Εμφάνιση νέου, άπειρου και ανασφαλούς πολιτικού προσωπικού
Ο Γκορμπατσόφ ήταν επαρχιώτης, μικρής ηλικίας και εμπειρίας, για τα δεδομένα του Κρεμλίνου, που έπρεπε να αποδείξει γρήγορα ότι αξίζει. Ήταν ο πρώτος Σοβιετικός ηγέτης χωρίς βιωματική εμπειρία της σύγκρουσης με τη Δύση (πόλεμος κτλ.). Όταν βρίσκει δυσκολίες στην αντιμετώπιση προβλημάτων, είτε ανοίγει νέα μέτωπα, των οποίων αγνοεί τη δυναμική, είτε δανείζεται κύρος από τον «εχθρό» (Ρέιγκαν, Θάτσερ, Κολ κτλ.), τις καλές σχέσεις με τη «διεθνή κοινότητα», για να αντιμετωπίσει την εσωκομματική αμφισβήτηση, μειώνοντας ισόποσα το κύρος του κόμματός του στην κοινωνία. Αλλά για να δανειστεί αυτό το κύρος αφενός τους κάνει διαρκώς μεγαλύτερες παραχωρήσεις, αφετέρου εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη δική τους γνώμη για την πολιτική του. Κάθε φορά που διαπιστώνει ότι ένα εξάρτημα του μηχανήματος είναι σκουριασμένο ή χαλασμένο το πετάει! Τελικά, έχοντας ο ίδιος εξασθενίσει το κόμμα του, τη βάση εξουσίας του, ανεξαρτητοποιείται, θεσπίζοντας θέση Προέδρου της ΕΣΣΔ, την οποία καταλαμβάνει.
Στην Κύπρο οι Παπαδόπουλος, Λυσσαρίδης και Κληρίδης είναι οι τελευταίοι που έζησαν τις συγκρούσεις για τη ζωή ή τον θάνατο της Δημοκρατίας. Ο Χριστόφιας είναι πολιτικός μιας καινούργιας γενιάς, που δεν έχει ζήσει την εμπειρία αυτή. Ως «φτωχόπαιδο» και «κομουνιστής» έχει πολύ μεγαλύτερες ανάγκες αναγνώρισης στο νέο κλαμπ, αναπλήρωσης αυτού που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως ανεπάρκειά του. Ως Πρόεδρος θα πρέπει να αποδείξει σύντομα στο εσωτερικό και διεθνώς πώς θα λύσει το Kυπριακό, να αποδείξει ότι καλώς διέσπασε την κεντροαριστερά και διεκδίκησε την Προεδρία. Τις επικίνδυνες αυταπάτες του (στην καλύτερη περίπτωση) για τη διεθνή κοινότητα μας τις έχει πει ήδη. Με διασπασμένο και αλληλομισούμενο το μέχρι πρότινος «στρατόπεδο του “όχι”», πού θα στηριχτεί για να αντισταθεί, αν θελήσει να αντισταθεί. Ήδη επίσης δήλωσε ότι θα παραιτηθεί από το ΑΚΕΛ εκλεγόμενος. Ποιες δυνάμεις θα αντικαταστήσουν τη σημερινή εξάρτησή του από το κόμμα;
6. Στρατηγική ασάφεια
Πίσω από τη δράση του Γκορμπατσόφ δεν υπάρχει σαφές σχέδιο, όπως δεν υπάρχει και σαφής κατανόηση των διακυβευμάτων, των ίδιων των λόγων ύπαρξης του σοβιετικού καθεστώτος. Δυστυχώς όλες οι δηλώσεις Χριστόφια και των επιτελών του για το Σχέδιο Ανάν, τη «διζωνική-δικοινοτική» κτλ. μαρτυρούν στην καλύτερη περίπτωση σύγχυση, στη χειρότερη και πιθανότερη πλήρη υποτίμηση, μη κατανόηση του τι συνιστά κρατική συγκρότηση, μη κατανόηση που επιτρέπει την επαναφορά του Σχεδίου Ανάν.
7. Βιασύνη και βολονταρισμός
Η βιασύνη είναι απαραίτητη για να γίνει ένα δευτερεύον πρωτεύον και να αποσπαστεί η συγκατάθεση προτού προλάβουν οι παίκτες και η κοινωνία να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει. (Tη βλέπουμε πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, π.χ. ασθένεια Παπανδρέου, Ντέιτον, Νέα Υόρκη κτλ.). «Όποιος καθυστερεί τιμωρείται», είπε στον Χόνεκερ ο Γκορμπατσόφ το φθινόπωρο του 1989, λίγο καιρό αργότερα όμως απέδειξε ότι όποιος βιάζεται όχι απλώς σκοντάφτει, αλλά μπορεί και να γκρεμοτσακιστεί. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε άλλο έτσι, εσωτερικά και διεθνώς, ήταν το μότο του Γκορμπατσόφ.
«Πρέπει να λυθεί επειγόντως το Kυπριακό». Αμέσως μετά μια εκλογή Χριστόφια και ενώ οι δυνάμεις του «όχι» θα παραμένουν «ζαλισμένες» θα επιχειρηθεί μια ταχεία λύση του Kυπριακού.
8. Νομιμοποίηση μέσω του εκλεκτικισμού
Θυμόμαστε τι έλεγε ο Λένιν για τη δημοκρατία και την ελευθερία, δεν θυμόμαστε όμως τι είπε για τον καπιταλισμό (Γκορμπατσόφ). Και αντί για δημοκρατία προσγειωνόμεθα στην ολιγαρχία, από τη δικτατορία του «προλεταριάτου» φτάνουμε στη «δημοκρατία» της μαφίας.
Στην κυπριακή περίπτωση παίρνουμε τον «διεθνισμό» χωρίς την «ουρά» του («προλεταριακός») και καταλήγουμε στη βρετανο-τουρκική Κύπρο της παγκοσμιοποίησης και του κατά Εζεκία «ιμπεριαλισμού».
9. Λάθος διάγνωση απειλής
Ο Γκορμπατσόφ νόμιζε ότι θα τον ανατρέψουν οι «σκληροπυρηνικοί», όπως τον Χρουστσόφ. Για να αντιμετωπίσει αυτή τη φανταστική απειλή, εισήγαγε τον δούρειο ίππο, τις αξίες ενός εχθρικού προς το δικό του συστήματος, που συνάντησε έναν φιλόδοξο πολιτικό (Γέλτσιν) και τον κατέστρεψαν. Στην Κύπρο (κάνουμε ότι) νομίζουμε ότι είμαστε στη δεκαετία του 1960 και του 1970, ότι αντιμετωπίζουμε τις εξάρσεις του «ελληνικού εθνικισμού» και της ΕΟΚΑ ΒΔ, εναντίον των οποίων κινητοποιούμε την ανάγκη σύντομης λύσης στη βάση της «διζωνικής-δικοινοτικής» και του Σχεδίου Ανάν. Αυτό θα καταστρέψει την Κυπριακή Δημοκρατία, όχι μια ανύπαρκτη ΕΟΚΑ ΒΔ.
10. Υποσχέσεις
«Ελευθερία και δολάρια, παγκόσμια ειρήνη». Το εισιτήριο έγραφε Γενεύη - Στοκχόλμη χωρίς επιστροφή. Το αεροπλάνο πήγε στην Μπουρκίνα Φάσο. Για την «παγκόσμια ειρήνη» ανοίξτε την τηλεόραση στις οκτώ. Λύση του Κυπριακού, συμφιλίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, συμφιλίωση Ελλάδας - Τουρκίας, σύντομη επιστροφή στις χαμένες πατρίδες και ανάκτηση των σπιτιών μας, happy end μετά από τριάντα χρόνια.
11. «Κοινωνικότητα» (Aπό τον Σοβιετικό «Παπαδόπουλο»-Γκρομίκο στον Σεβαρντνάντζε)
Από την αντιπαθητική διπλωματία του διαρκούς «νιετ» (όχι), στη συμπαθή διπλωματία των πολλών «ντα» (ναι). Με την ευγένεια και τους καλούς τρόπους και την αξιοπιστία το ΝΑΤΟ κοντεύει να φτάσει τώρα στα περίχωρα της Μόσχας. Τώρα προτείνονται πολλά τσάγια με τον Γκόρντον Μπράουν για να λυθεί το Kυπριακό. Το σύστημα άμυνας τύπου Παπαδόπουλου είναι εξαίρετο αλλά άκαμπτο, όπως ήταν και το σοβιετικό. Σε τέτοια συστήματα ο «εχθρός», έχοντας αποκλειστεί από παντού τεχνικά, όχι πολιτικά, έχει την τάση να εμφανιστεί τελικά ουρανοκατέβατος στο κέντρο της ίδιας της δομής. («Δεν υπήρχε πιο αντικομουνιστικό μέρος από τον μηχανισμό της Γραμματείας της ΚΕ τη δεκαετία του 1970», εξομολογήθηκε κάποτε στον γράφοντα ένα στέλεχός του.) Όχι τυχαία, γιατί το κυπριακό βιοτικό επίπεδο μοιάζει με το κεντροευρωπαϊκό, είναι ένα υλικό επιχείρημα δηλαδή ότι μας συμφέρει να πηγαίνουμε με τη διεθνή κοινότητα – πόσο μάλλον που ο Χριστόφιας μας εκδίδει ένα αξιοπρεπές «αριστερό» διαβατήριο για να το κάνουμε.
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε, αλλά δεν έχει νόημα. Δεν γράφουμε την ιστορία της ΕΣΣΔ ή των κομουνιστικών κομμάτων και της περεστρόικα. Η κύρια πάντως ομοιότητα της διαδικασίας έγκειται στην εισαγωγή σε ένα σύστημα, σε μια δομή, αντίθετων προς την ύπαρξή τους στοιχείων, περίπου με τον μηχανισμό των αυτοάνοσων νοσημάτων, όταν οι άμυνες του οργανισμού αρχίζουν να επιτίθενται εναντίον του, τον ξεγελάνε, περνάει τους εχθρούς για φίλους και τους φίλους για εχθρούς. Ανεξαρτήτως των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετώπιζε, η ΕΣΣΔ και το ΚΚΣΕ καταστράφηκαν με μια τέτοια διαδικασία. Το απαράμιλλο ένστικτο του απαράτσικ που διέθετε ο Γκορμπατσόφ, υπέροχη τακτική σε κενό στρατηγικής, λειτουργώντας για να στερεώσει την προσωπική του εξουσία, δανειζόμενος κύρος εναντίον των επικριτών του από εχθρικές δυνάμεις, τους επέτρεψε να καταστρέψουν και το σύστημα που διοικούσε και τον ίδιο. Ο Γκορμπατσόφ, χωρίς να το καταλαβαίνει, και ακριβώς επειδή δεν το καταλάβαινε, βρήκε την ιδιοσυχνότητα του οικοδομήματος, της δομής, τη συχνότητα δηλαδή στην οποία το πλάτος ταλάντωσης μιας δομής γίνεται άπειρο, και η δομή κατέρρευσε όπως μια γέφυρα που την περνάει ένας ουλαμός πεζικού με το ίδιο βήμα. Η Ρωσία γνώρισε τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη καταστροφή από την αυγή της βιομηχανικής εποχής, του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου περιλαμβανομένου, με κάθε δυνατό αντικειμενικό δείκτη (οικονομικό, κοινωνικό, τεχνολογικό, ηθικό κτλ.) μετρούμενη. Μόνο για κάθε χρόνο «μετάβασης» (στο πουθενά) έχασε ένα έτος προσδόκιμου ζωής του άρρενα πληθυσμού της. Οι λέξεις «δημοκρατία», «ελευθερία», «Δύση» θα χρειαστούν πολλές δεκαετίες, μισό ή έναν αιώνα για να μην ακούγονται ως βρισιές από τον μέσο Ρώσο πολίτη και δεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει κομουνιστικό κόμμα.
ΣHMEIΩΣH
1. Οι κατηγορίες του «εχθρού» και του «φίλου», του «κυρίαρχου» και του «κυριαρχούμενου», του «εξουσιαστή» και του «εξουσιαζόμενου», δεν αφορούν μόνο την κοινή γνώμη, ή την «τάξη», αλλά και, ακόμα περισσότερο, την «ελίτ», τους ηγέτες. Ιδιαίτερα όταν προέρχονται από μια μικρότερη, από μια πιο «καθυστερημένη», από μια λιγότερο πλούσια οντότητα, που αγωνίζεται να γίνει κάπως υποκείμενο στη σχέση με μια οντότητα πιο δυνατή. Προσωπικά έτυχε να ακούσω τον αρχηγό της μεγάλης απεργίας των αρτεργατών στον μεσοπόλεμο, μιας από τις πρώτες μεγάλες κινητοποιήσεις της ελληνικής εργατικής τάξης, τον Μήτσο Σούλα, μια εκπληκτική φυσιογνωμία εργάτη-διανοούμενου (με μόρφωση πολύ ανώτερη πανεπιστημιακών καθηγητών), να διηγείται πως, όταν μπήκε επικεφαλής της απεργιακής επιτροπής στο Γραφείο του υπουργού, αρνήθηκε να καθίσουν στις πολυθρόνες και να πιουν ακόμα και καφέ. Όρθιοι και ξερά κάνανε τη διαπραγμάτευση. Mόνο έτσι δεν την έκανε, αντίθετα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στον Λίβανο.
Ένα πρωί, στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Τρότσκι, δραπέτης από τη Σιβηρία, φτάνει στη διεύθυνση που του έδωσαν στο Λονδίνο, στο σπίτι του Λένιν και της Κρούπσκαγια. Ο Λένιν βγάζει τον νεοφερμένο εξόριστο την πρώτη βόλτα, την πρώτη «ξενάγηση» στην πρωτεύουσα του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Γνωρίζει προφανώς την ελκτική δύναμη του παραδείγματος. Να πώς ο Τρότσκι περιγράφει αυτή τη βόλτα: «Δεν θυμούμαι καλά αν το πρωί εκείνο ή τη δεύτερη μέρα έκαμα μαζί με τον Λένιν ένα μεγάλο περίπατο στο Λονδίνο. Μου έδειξε το Ουεστμίνστερ (απ’ έξω) και άλλα σπουδαία χτίρια. Δεν θυμάμαι πώς μου είπε, αλλά είχε στη φράση του μιαν απόχρωση: “Είναι το περίφημο Ουεστμίνστερ τους”. Αυτό το “τους” αναφερότανε φυσικά όχι στους Άγγλους, αλλά στους εχθρούς. Αυτή η απόχρωση, που δεν είχε τονιστεί διόλου, βαθιά οργανική, εκδηλωμένη προπάντων με τον ήχο της φωνής, βρισκότανε πάντα στα λόγια του Λένιν όταν μιλούσε για τις αξίες του πολιτισμού, για τις τελευταίες προόδους, για την εγκατάσταση του Βρετανικού Μουσείου, για τον ειδησεογραφικό πλούτο των “Τάιμς” ή, έπειτα από έτη, για το γερμανικό πυροβολικό ή για τον γαλλικό εναέριο στόλο. “Αυτοί” ξέρουν. “Αυτοί” έχουν. “Αυτοί” έκαμαν. “Αυτοί” κατάφεραν – Μα τι εχθροί!» (Λ. Τρότσκι, Ο Λένιν, εκδόσεις Νέοι Στόχοι, Αθήνα, μετάφραση Π. Πικρού, σελ. 13).
Μία από τις πιο οξυδερκείς παρατηρήσεις του ίδιου σε ένα πολύ μεταγενέστερο έργο του, την Προδομένη Επανάσταση, αφορά το κόμπλεξ που χαρακτήριζε στον μεσοπόλεμο τους Σοβιετικούς διπλωμάτες στις επαφές τους με τους Δυτικούς ομολόγους τους (τεράστιο τέτοιο πρόβλημα υπάρχει και μεταξύ αρκετών, ευτυχώς όχι όλων, Ελλήνων διπλωματών, που υποτιμούν βαθύτατα την εθνική τους καταγωγή!). Πάντως, αν κρίνουμε από την περιγραφή της φιλίας στο Λονδίνο του Εζεκία Παπαϊωάννου και του Γλαύκου Κληρίδη, όπως τουλάχιστον την περιγράφει ο δεύτερος, μάλλον η Κομουνιστική Διεθνής διέπραξε σοβαρότατο σφάλμα αναθέτοντας στο Βρετανικό Κόμμα την καθοδήγηση του κυπριακού, στους επαναστάτες δηλαδή της μητρόπολης την καθοδήγηση των επαναστατών της αποικίας! Πιο χρήσιμο θα ήταν ίσως να δοκιμαστεί το ανάποδο.
Μια φράση του Δημήτρη Χριστόφια μου έκανε εντύπωση από την ομιλία του στην Αθήνα τον Νοέμβριο 2007: «Νομίσαμε ότι είμαστε πιο πονηροί, ότι θα γελάσουμε εμείς τους Βρετανούς» ή κάτι τέτοιο. Ελπίζω να μην ισχύει αυτό που εγώ κατάλαβα, ότι έθετε τον εαυτό του σε κατώτερη θέση δηλαδή από τους Βρετανούς. Ο αθλητής μπορεί να μην μπορεί να γίνει πρωταθλητής, αλλά αν δεν το πιστέψει κάπως ότι μπορεί να γίνει, έχει χάσει προτού μπει στον αγώνα. Όποιος θέτει προκαταβολικά τον εαυτό του σε υποδεέστερη θέση, λόγω της εθνικής καταγωγής, της ταξικής θέσης, του εισοδήματος, της μόρφωσης ή οποιουδήποτε άλλου λόγου, προγραμματίζει τη δικαιολογία μιας προαναγγελθείσης αποτυχίας και υποταγής, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, εξηγεί προκαταβολικά, στον εαυτό του καταρχήν, γιατί δεν πρόκειται να δώσει κανέναν αγώνα, γιατί ο αγώνας αυτός, αφού είναι προκαταβολικά χαμένος, δεν έχει νόημα. Έχει, αντίθετα, νόημα η διαπραγμάτευση της συνθηκολόγησης.
*Απόσπασμα από τα τελικά συμπεράσματα του νέου βιβλίου του Δ. Κωνσταντακόπουλου, Η Κύπρος σε παγίδα το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Λιβάνη.
